درباره کتابخانه الکترونیکی
کتابخانه الکترونیکی چیست؟
ی
مدل مرجع کتابخانه دیجیتالی" DELOS" تعریف کتابخانه دیجیتالی را این‌گونه بیان می‌کند:سازمانی که مجازی است و به طور جامع محتوای دیجیتالی غنی را گردآوری و مدیریت کرده و برای مدت زمان طولانی آن را حفظ می‌کند و با کارکرد ویژه محتوایی و با کیفیت قابل سنجش و مطابق با سیاست های مدون در اختیار جوامع کاربر قرار می‌دهد.
پیشینه
برای اولین باردر سال 1945 "ونیور بوش" در مقاله ای تحت عنوان "آنچنان که فکر می کنیم"در مورد ظرفیت‌های بالقوه ذخیره و بازیابی اطلاعات پیشنهاداتی ارایه داد. در 1971 پروژه گوتنبرگ با هدف دیجیتال سازی کتاب‌های چاپی آغاز شد که تا کنون نیز ادامه دارد. از این پروژه به عنوان قدیمی‌ترین کتابخانه دیجیتال نام برده می‌شود.
این مجموعه بیشتر شامل متن کتاب‌هایی با مجوز مالکیت عمومی است و در تلاش است تا بتواند این کتاب ها را در حد امکان به صورت رایگان در اختیار کاربران اینترنتی قرار دهد.اولین عبارت "کتابخانه دیجیتال" نخستین بار در گزارش 1988 در همکاری اقدامات پژوهش ملی به کار گرفته شد و در عملیات کتابخانه‌های دیجیتال در ناسا در 1944 عمومیت یافت و سبب گسترش کتابخانه‌های دیجیتال شد.
مزایا
از مزایای کتابخانه‌های الکترونیکی می توان موارد زیر را بر شمرد:
-ارتباط قدرتمند و همکاری فی مابین جوامع پژوهشی
-استفاده از فرصت‌های آموزشی مادام العمر
-دسترسی چندگانه‌ی همزمان با مؤسسات و کاربران
-دسترسی تمام وقت کاربران
-از بین رفتن مرزهای جغرافیایی و دسترسی از همه نقاط جهان
-جستجو و بازیابی اطلاعات با استفاده از هر واژه (کلمه-عبارت-عنوان-نام موضوع
-صرفه جویی در هزینه
-توان ذخیره سازی نامحدود
-ارزش افزوده،افزایش خوانایی ،حذف معایب قابل مشاهده در کتب قدیمی از قبیل رنگ و لکه،بالا بردن کیفیت تصاویر
.جستجو و بازیابی در کتابخانه الکترونیکی
سیستم دستیابی به اطلاعات در کتابخانه‌های الکترونیکی توسط موتورهای جستجو صورت می‌گیرد. برخی کتابخانه‌های دیجیتال صفحات ویژه یا نقشه‌های سایت را ایجاد می‌کنند که امکان شناسایی منابع را برای موتورهای جستجو میسر می‌سازد. در مجموع، دو راهکار کلی برای جستجوی مجمع کتابخانه‌های دیجیتالی وجود دارد:
1-جستجوی توزیع یافته: در این جستجو نتایج جمع آوری می‌شود و نسخه‌های تکثیر شده، پس از گروه‌بندی به صورت رده‌بندی شده برای کاربر ارسال می‌شود.
2-جستجوی داده های کلان پیشین: شامل جستجوی شاخص ذخیره بندی اطلاعات است که قبلا در کتابخانه‌های دیجیتال برقرار می‌شود و تمام مجموعه را به منظور شناسایی منابع نوین و به روز جستجو می‌کند. این روش نتایج منسجم‌تری به دست می‌دهد اما به دلیل سیستم‌های ثبت و شناسایی دارای منابع بسیار گسترده و در نتیجه پر هزینه است.
مالکیت فکری و کپی رایت در کتابخانه الکترونیکی
با وجود فناوری های جدید و با آن که در محیط دیجیتالی تغییرات زیادی در تولید و اشاعه منابع الکترونیکی حاصل شده اما در ماهیت حقوق مالکیت فکری تغییر چندانی ایجاد نشده است. نخستین گام در سیاست گذاری‌های توسعه ،حفاظت از مالکیت فکری تولید کنندگان اطلاعات و توجه به حقوق مولف است.
در کشورهای توسعه یافته اشاعه و مصرف اطلاعات با حفظ حریم مالکیت تحقق می‌یابد و دانش جدید عمدتا در کشورهای توسعه یافته صورت می‌گیرد و همین امر سبب پایین ماندن حد مطلوب توسعه در جوامع توسعه نیافته است.
طبق قوانین و مقررات مالکیت فکری در کشورهای توسعه یافته، اشاعه اطلاعات در محیط دیجیتالی که بر اساس تقاضای مصرف کننده است، ابتدا با پرداخت هزینه اطلاعات به صورت اعتباری انجام و سپس مجوز استفاده صادر می‌شود. اعتبارات اخذ شده از مشتریان نیز پس از کسر هزینه‌های تهیه پایگاه به صورت درصدی به صورت سالانه به حساب مولف واریز می‌شود و تمام این سازکار به صورت خودکار صورت می‌گیرد.
هر کتابخانه‌ای در زمینه حقوق مالکیت فکری و طبق قوانین جاری، چارچوبی برای خود تعیین می‌کند. به عنوان نمونه در "کتابخانه دیجیتال جهانی" در بخش توضیحات حفوقی وب سایت، یادآوری شده است که سوالات مربوط به کپی رایت محصولاتی که در وب سایت ارائه می‌شود، به نهاد و موسسه‌ای یا موزه‌ای که آن محصول فرهنگی را در اختیار قرار داده است مربوط می‌شود و آنها هستند که اجازه استفاده از اثر را دارند و با لحاظ قوانین کپی رایت، اثر را در اختیار آنها قرار داده‌اند.
در همین قوانین، بندهایی وجود دارد که برای تداوم چرخه تحقیق و تولید علم و اولویت های پژوهشی در هر کشور، نتایج تحقیقات را با دسترسی آزاد در اختیار کاربران قرار می دهد.
چشم انداز آینده
کتاب به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام فرهنگی و به لحاظ اهمیتی که در جریان فرهنگ سازی دارد نیازمند توجه ویژه است. اگر دیروز هدف کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی بیشتر گردآوری و سازماندهی منابع اطلاع رسانی بود، امروز هدف آنها به علت حجم انبوه اطلاعات پراکنده، اشاعه اطلاعات است. در جهان امروز، هیچ کدام ازبخش‌ها ی کتابخانه‌های تخصصی اعم از تهیه وسفارش، گردآوری، سازماندهی وحتی اشاعه، خارج از دایره اینترنت نمی تواند کارایی داشته باشد.
این نوع جدید از کتابخانه‌ها قادر خواهند بود تا بخش مهمی از مجموعه‌های خاص و آرشیوی خود را در اختیار محققان و دانشگاهیان در سراسر جهان قرار دهند، به نحوی که این امر در نهایت ماهیت علم را تغییر خواهد داد. با گشایش ارزش اطلاعات موجود، کتابخانه‌ها فعالیت خود را برای توسعه تکنولوژی و مجموعه‌های کتابخانه‌ای خود در حمایت از پژوهش، یادگیری، درمان، و مشارکت فرهنگی ادامه می‌دهند. در جهان امروز، افراد بین اطلاعات و ایده‌هایی که پیش از این قابل دسترس بود، ارتباط برقرار می‌سازند.
از نظر پیشرفت‌های فنی نیز، پیشرفت مداوم در تکنولوژی‌های کنترل و عرضه کتاب مانند شناسایی مشخصه نوری و کتاب‌های الکترونیکی و توسعه منابع دیگر و مدل‌های تجاری؛ کتابخانه‌های دیجیتالی به سرعت عمومیت می‌یابد. کتابخانه‌های پیشرفته کنونی به مجموعه‌های صوتی و تصویری نیز روی آوردند.
